Câu chuyện về Nghề Gốm #1: Tạo hình bằng tay, tạo ra bình chứa và các giai đoạn nguyên thủy của nghề gốm!

Nếu bạn dành thời gian quan sát một món gốm, bạn sẽ nhận ra rằng mỗi hình dạng là một tập hợp của nhiều lớp đất sét xếp chồng lên nhau. Dù nó trở thành một cái hũ hay một cái phễu, đều là nhờ vào những thay đổi dần dần trong hình dạng của các lớp này.

Khi con người chưa phát minh ra bất kỳ phương tiện nào để làm gốm, chúng ta tương tác với đất sét một cách bản năng, với những nhận thức thô sơ, đơn giản và ngây thơ. Từ những tiếp xúc và nhận biết ban đầu này, phương pháp tạo hình bằng tay và cuộn đất sét đã ra đời, mặc dù không thể xác định thời điểm chính xác của sự xuất hiện của nó. Theo tự nhiên, khi gặp phải điều gì đó mềm mại và dễ uốn, chúng ta sẽ nhào nặn, bóp, tạo hình và kéo để thay đổi hình dạng của nó. Từ hình dạng mong muốn mà chúng ta cần tạo ra, chúng ta sẽ suy ngẫm cách thao tác với khối đất sét vô hình trước mặt. Trong số những nhu cầu cơ bản nhất của con người về các vật chứa, hình tròn có lẽ là những dạng đầu tiên mà con người nghĩ ra trong những nỗ lực thiết kế các công cụ và dụng cụ khác nhau. Do đó, mỗi hành động được tinh chỉnh thông qua vô vàn tương tác với đất để phát triển một kỹ thuật tạo hình đất sét thành những hình dạng khác nhau: tròn và oval.

Nếu bạn dành thời gian quan sát một món gốm, bạn sẽ nhận ra rằng mỗi hình dạng là một tập hợp của nhiều lớp đất sét xếp chồng lên nhau; việc nó trở thành một cái hũ hay một cái phễu là do sự thay đổi dần dần trong hình dạng của các lớp này. Khi kỹ thuật tạo hình và tạo dáng được thành thạo, giới hạn chiều cao của phương pháp này trở thành một thách thức, mở ra cơ hội cho kỹ thuật tiếp theo: tạo ra và xây dựng các hình thức.

Hãy tưởng tượng rằng dù người thợ gốm có tài ba thế nào, hay có khả năng xử lý một khối đất sét lớn hiệu quả ra sao, thì luôn có những giới hạn do sức mạnh của con người và độ ẩm của đất sét. Đất sét khô có thể dễ dàng xây dựng cao, nhưng nếu quá khô, nó sẽ không thể được tạo hình. Đất sét ở độ ẩm phù hợp cho phép con người, với thể chất hạn chế, có thể mang và tạo hình trong những giới hạn đó. Khi đất sét đã được thao tác hoàn toàn nhưng chiều cao vẫn chưa đủ, người xưa đã phát hiện ra kỹ thuật cuộn đất sét thành các cuộn dài và xếp chồng chúng để tiếp tục xây dựng.

Mỗi dải dài giống như một con lươn, mà người miền Nam gọi là ‘lươn.’ ‘Be’ là hành động dùng tay để giữ đất sét, sao cho khi cuộn đất được đặt lên đáy, nó được giữ chặt và ấn xuống, giống như cách người ta đắp đất để xây đê cho ruộng lúa. Mỗi cuộn, sau khi được thêm vào, phải được làm việc để đảm bảo mịn màng và gọn gàng, góp phần vào hình dạng tổng thể của vật gốm. Quá trình này tiếp tục, thêm cuộn này sau cuộn khác, cho đến khi đạt được sự hài lòng.

Tạo hình bằng tay và cuộn là một phương pháp làm gốm cổ xưa, chậm rãi, có thể tạo ra vô số hình dạng. Từng chút, từng miếng, gốm không thể vội vã; đó là một phương pháp cho phép chúng ta nuôi dưỡng và duy trì sự tập trung, kiên nhẫn và sáng tạo trong sự hiện diện của chính mình, đất đai và nghề thủ công.

Việt Hải
Yên Lam